Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο «Εκπαίδευση & Οικονομική Ανάπτυξη για την αειφορία» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου Πατρών. Καρπός συνεργασίας, εστιάζει στην ανάδειξη της αλληλεπίδρασης μεταξύ της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και της παροχής ποιοτικής εκπαίδευσης υπό το πρίσμα, κυρίως της ελληνικής πραγματικότητας, προσφέροντας τροφή για γόνιμους προβληματισμούς. Οι συγγραφείς του μιλούν στην «Π». Ποιο το έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου «Εκπαίδευση & Οικονομική Ανάπτυξη για την αειφορία»; Τα μέλη ΔΕΠ του Τμήματος Επιστημών Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας- ΤΕπΕΚΕ του Πανεπιστημίου Πατρών, Λαμπρόπουλος Χαρίλαος και Καρατζιά-Σταυλιώτη Ελένη, καθώς και η διδάκτορας του ΤΕπΕΚΕ και Επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Διοίκησης Τουρισμού του Πανεπιστημίου Πατρών, Βάθη-Σαράβα Παναγιώτα συνεργάζονται στο πλαίσιο Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Επιστημών Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας- ΤΕπΕΚΕ του Πανεπιστημίου Πατρών και ειδικότερα στο μάθημα «Προσεγγίσεις στη διδασκαλία και την Αξιολόγηση». Οι Αριστείδης Λουκόπουλος και Ουρανία Μπουσίου είναι διδάκτορες/ερευνητές του Τμήματος, με επιβλέποντες τους καθηγητές Λαμπρόπουλο Χ. και Καρατζιά-Σταυλιώτη Ε. Η ανάγκη για τη διαρκή ανανέωση του περιεχομένου της διδασκαλίας τους τούς οδήγησε στη συγγραφή εκπαιδευτικού υλικού τέτοιου που να ανταποκρίνεται στα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα του ερευνητικού τους πεδίου, το οποίο σήμερα συνδέεται άμεσα με τη βιώσιμη ανάπτυξη, την αειφορία και το ρόλο της εκπαίδευσης στην προώθησή τους. Καθότι συλλογικό έργο, θα μας πείτε -εν είδει σύντομης σύστασης- το «λιθαράκι» που έβαλε ο καθένας εκ των πέντε σας, για τη συγγραφή του. Το βιβλίο είναι αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς όλων των συν-συγγραφέων, οι οποίοι, κατά την τελευταία δεκαετία, αποτελούν μια διεπιστημονική συνεκτική ερευνητική ομάδα, που ασχολείται με θέματα, ζητήματα και προβλήματα σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου, επικαιροποιώντας διαρκώς τα θεωρητικά και μεθοδολογικά τους εργαλεία και προβαίνοντας σε σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις. Οι καθηγητές Λαμπρόπουλος Χ. και Καρατζιά-Σταυλιώτη Ε. είχαν την ευθύνη για την επιλογή, καταγραφή και οργάνωση του επιστημονικού περιεχομένου του βιβλίου και την γενικότερη επιμέλειά του. Ποιος ο σκοπός του βιβλίου; Σκοπός του βιβλίου είναι η παρουσίαση σύγχρονων θεμάτων και προβλημάτων που εμφανίζονται στις κοινωνίες, την οικονομία και την εκπαίδευση και η πραγμάτευση των αποτελεσματικών τρόπων αντιμετώπισής τους ώστε να επιτευχθεί η αειφορία, δηλαδή η βελτίωση της διαβίωσης σήμερα, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ευημερία του αύριο, των επόμενων γενεών. Είναι χρήσιμο σε φοιτητές προπτυχιακού και μεταπτυχιακού επιπέδου, αλλά και σε όσους ενεργούς πολίτες ενδιαφέρονται για τα ζητήματα που το βιβλίο πραγματεύεται. Στους 17 στόχους βιώσιμης αειφορίας, που περιλαμβάνονται στην Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ, 4ος στη σειρά είναι η Ποιοτική Εκπαίδευση, κάτι που καταδεικνύει τη σημασία της για το μέλλον. Σε τι βαθμό γίνονται προσπάθειες στην Ελλάδα για την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου; Υπάρχουν αντίστοιχες ενότητες στο βιβλίο ανάλογα με το περιεχόμενο του κάθε κεφαλαίου, στις οποίες καταγράφονται και αναλύονται οι πρωτοβουλίες της Ελληνικής Κυβέρνησης που συνδέονται με τους 17 στόχους της Ατζέντας 2030 του ΟΗΕ για την Αειφορία και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Σχετικές δράσεις στις πρωτοβουλίες κυρίως εντάσσονται στο ΕΣΠΑ και ορισμένες από αυτές- που αφορούν στην εκπαίδευση ως βασικό πυλώνα βιώσιμης ανάπτυξης, είναι: Η υποστήριξη των διαθεματικών προγραμμάτων σπουδών και του Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) με βασικό στόχο την αναβάθμιση του επιπέδου παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών, η μείωση των ανισοτήτων, η δημιουργική αφομοίωση της νέας γνώσης και η επιτυχής μετάβαση των πτυχιούχων στην αγορά εργασίας. Συγκεκριμένες πρωτοβουλίες είναι λ.χ.: «Στρατηγικό πλαίσιο για τη μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου» «Δράσεις για τη διασφάλιση ισότιμης και ποιοτικής προσχολικής, πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» «Αναμόρφωση του ολοήμερου νηπιαγωγείου και Δημοτικού σχολείου» «Παρατηρητήριο για την πρόωρη σχολική εγκατάλειψη» «Ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα- δημιουργία ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού- επιμόρφωση εκπαιδευτικών» «Φροντιστηριακά μαθήματα σε μαθητές γυμνασίου» ώστε να βελτιωθεί η επίδοσή τους και να προβιβαστούν» «Δημιουργία Ζωνών Εκπαιδευτικής προτεραιότητας- ΖΕΠ» για την υποστήριξη παιδιών που δεν έχουν γνώση της ελληνικής γλώσσας, «Το πρόγραμμα «Σχολικά γεύματα»» «Βελτίωση Προγραμμάτων Σπουδών Ανώτατης Εκπαίδευσης -Συμβολή στην αειφορία στην Ελλάδα» «Προετοιμασία για την επαγγελματική ένταξη νέων» «Θεσμοποίηση Διά Βίου Μάθησης και Εκπαίδευσης Ενηλίκων» «Τα σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας» Πού πρέπει να εστιάσουν τα ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια ώστε να είναι σε θέση να προσφέρουν τα απαραίτητα εφόδια στους νέους για να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, που διανύουμε; Θα πρέπει να εστιάσουν στην καλλιέργεια των βασικών δεξιοτήτων των μαθητών-αυριανών πολιτών, οι οποίες είναι ενσωματωμένες σε αυτούς και αποτελούν το αρχικό ανθρώπινό τους κεφάλαιο. Στο βιβλίο τονίζεται η ύπαρξη τεσσάρων βιοπαιδαγωγικών δεξιοτήτων, της τεχνολογικής, κοινωνικής, γλωσσικής και θεωρητικής/αριθμητικής, πολυεπίπεδων και πολυπαραγοντικών. Οι δεξιότητες αυτές εμφανίζονται εξελικτικά και αναπτυξιακά στον άνθρωπο και καλλιεργούνται αλληλεπιδραστικά και βιωματικά, προβαλλόμενες με ποικιλία μορφών στις λεγόμενες «νέες δεξιότητες του σύγχρονου ψηφιακού κόσμου», σε αυτές που απαιτούνται στην Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, όπου, όπως περιγράφεται και στο βιβλίο, βασικός μοχλός προώθησης της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης είναι το ψηφιακό ανθρώπινο κεφάλαιο των εργαζομένων και τα αντίστοιχα υποστηρικτικά ψηφιακά τεχνικά μέσα. Με την κατάλληλη εκπαιδευτική παρέμβαση, παροχή γνώσεων, καλλιέργεια δεξιοτήτων, δημιουργία συναισθημάτων και διαμόρφωση συμπεριφορών, διαμορφώνονται οι πολίτες του αύριο, οι οποίοι θα μπορέσουν να ενταχθούν δημιουργικά στην κοινωνική και επαγγελματική σύγχρονη ζωή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Στο βιβλίο επισημαίνεται η αξία του ανθρώπινου κεφαλαίου. Η αναστροφή του brain drain, που μαστίζει τη χώρα μας, σε brain gain πώς -και κατά πόσο- μπορεί να γίνει εφικτή τα επόμενα χρόνια; Η μετανάστευση προσοντούχων/διαρροή ταλαντούχων (brain drain) γιγαντώθηκε ως πρόβλημα στην Ελλάδα από την εποχή της οικονομικής κρίσης και μετά φτάνοντας γύρω στις 427.000 πτυχιούχους, οι οποίοι κοστίζουν στην Ελλάδα 12,6 δις σε ΑΕΠ και 9,1 δις σε φόρους. Για να αναστραφεί το φαινόμενο σε brain gain, δηλαδή, να γυρίσουν οι μετέχοντες στη μετανάστευση προσοντούχων και να συμβάλουν ακόμη πιο αποτελεσματικά στην ποιοτική αναβάθμιση της οικονομίας, θα πρέπει να ληφθούν κατάλληλα μέτρα από την κυβέρνηση, όπως λ.χ.: Η δημιουργία προοπτικής μόνιμης επιστροφής του ανθρώπινου δυναμικού που έχει εργαστεί στο εξωτερικό, ώστε, εκτός των άλλων, να εισαχθούν γνώσεις και δεξιότητες που απουσιάζουν από την ελληνική οικονομία. Προγράμματα προσέλκυσης των ατόμων που μετανάστευσαν μέσα από την προώθηση της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας καθώς και την επιδότηση τέτοιων προγραμμάτων και τη, ενίσχυση των αποδοχών των συμμετεχόντων από τη κυβέρνηση. Για παράδειγμα, στο πρόγραμμα Rebrain Greece εφαρμόζεται η επιχορήγηση του 70% των μισθών (στο ύψος των 3.000 ευρώ) από την κυβέρνηση σε 500 από τους νέους που μετανάστευσαν, οι οποίοι είναι ικανοί και ευφυείς Ενεργοποίηση και αξιοποίηση της διασποράς προς όφελος της ελληνικής οικονομίας. Μέσα λ.χ. από το Rebrain Greece στόχος είναι η δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος για την επιστροφή των προσοντούχων που μετανάστευσαν, οι οποίοι με βάση σχετικές έρευνες δηλώνουν θετικοί προς την σε αυτό το πλαίσιο επιστροφής τους. Αυτοί αναμένεται να διαθέτουν πλούσιο εργασιακό οπλοστάσιο, κατάλληλο και για επιχειρήσεις με ανώτερο τεχνολογικό εξοπλισμό και ψηφιακού μετασχηματισμού. Στο αντίστοιχο κεφάλαιο του βιβλίου αναλύονται δυο σημαντικοί άξονες για την αντιμετώπιση του braid drain: Αναβάθμιση παραγωγικών δυνατοτήτων ελληνικής οικονομίας Εφαρμογή στοχευμένων πολιτικών. Εκπαίδευση-επιχειρηματικότητα-καινοτομία-οικονομική ανάπτυξη συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Κρίσεις, όπως η πρόσφατη πανδημία, προσφέρουν ευκαιρίες για την αποτελεσματική λειτουργία της αλυσίδας αυτής; Οι κρίσεις, όπως πρόσφατη πανδημία επηρεάζουν αρνητικά όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Όσον αφορά στην εκπαίδευση, με βάση σχετικές έρευνες, η κρίση και το κλείσιμο των σχολείων είχε σημαντικές επιπτώσεις στη μάθηση (μείωση επιδόσεων) και στην κοινωνικοποίηση των μαθητών, ιδιαίτερα αυτών που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες (χαμηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου, ξενόγλωσσοι κ.λπ.). Στον τομέα της οικονομίας, βασικές οικονομικές δραστηριότητες συρρικνώνονται οδηγώντας εργαζομένους στην ανάγκη για περικοπές των εξόδων διαβίωσής τους και τους επιχειρηματίες σε περικοπές μισθών και άλλων ωφελημάτων. Πολλές οικονομίες αποκτούν χαρακτηριστικά υφεσιακής κρίσης, τα οποία επηρεάζουν τις κοινωνίες τους. Ιδιαίτερα όταν η κρατική ενίσχυση περιορίζεται και δεν υποστηρίζεται η δημιουργία νέων επιχειρήσεων και η υποστήριξη των νέων επιχειρηματιών, οι καινοτόμες δραστηριότητες των ατόμων φθίνουν και η οικονομία δεν μπορεί να αναπτυχθεί με βιώσιμο για το μέλλον τρόπο. Η εκπαίδευση μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στην καλλιέργεια δεξιοτήτων, τέτοιων, ώστε οι πολίτες ατομικά και συλλογικά, να έχουν την δυνατότητα αντιμετώπισης των συνθηκών κρίσης και την ευελιξία προσαρμογής σε νέες καταστάσεις. Με τις ραγδαίες εξελίξεις που συντελούνται στην τεχνολογία, ποιο το «κλειδί» για έναν μελλοντικό κόσμο, όπου πρωταγωνιστές θα είναι οι άνθρωποι κι όχι τα ρομπότ; Η τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence-AI) με τα επιτεύγματά της μεγεθύνει τις δυνατότητες των εργαζομένων διευρύνοντας και τον «επαγγελματικό χώρο και τρόπο» που μπορεί να απασχοληθούν. Ειδικές επί μέρους δεξιότητες «της ψηφιακής εποχής» (όπως ονομάζονται) θα πρέπει να αποκτηθούν από αυτούς μέσα από την τυπική και άτυπη εκπαίδευση. Στη νέα αυτή εποχή, ο άνθρωπος θα πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιεί αποτελεσματικά την ΑΙ και να φροντίζει να ενημερώνεται για την ραγδαία μεταμόρφωση της ψηφιακής πραγματικότητας προς όφελος αυτού, της κοινωνίας και της γενικότερης ανάπτυξης. Εν τέλει, μπορούμε να αισιοδοξούμε για μια ετοιμοπόλεμη Ελλάδα στον κόσμο του μέλλοντος; Σαφώς και μπορεί η Ελλάδα να καταστεί ετοιμοπόλεμη στον κόσμο του μέλλοντος, συνεχίζοντας αρχικά τις θετικές πρωτοβουλίες για τη ποιοτική αναβάθμιση της εκπαίδευσης που έχουν αναφερθεί και εξειδικεύοντάς τις ανάλογα με τις προκλήσεις που εμφανίζονται κάθε φορά. Με τον ίδιο τρόπο και συνδυαστικά με την εκπαίδευση, η χώρα θα πρέπει να επενδύει και σε βιώσιμες οικονομικές πρωτοβουλίες που προάγουν την καινοτομία και την δημιουργικότητα, χαρακτηριστικά που είναι απόλυτα συνδεόμενα με την αειφορία. Εφημερίδα Πελοπόννησος Κρίστυ Κουνινιώτη